کلاه اسـتودیـو: در باره فرهنگ و هنر زیرزمینی

گرافیتی چیست(2) ؟

مقاله های پیشتر در باره گرافیتی که همه کپی شد و با نام هر کس و ناکسی  منتشر شد. باز بد نیست دست کم اطلاعات درستی داده شد . خوب شد خود این ها از خودشان چیزی ننوشتند و هر وقت نوشتند در حقیقت  ر..دند .این هم توضیحات بیشتری در باره گرافیتی تا انها که به کارشان می آید و استفاده می کنند نوش جانشان و ان ها هم که انقدر گرگ شده اند که مطلب را کپی می کنند و حتی نامی هم از منبع ان نمی برند هم سفره شان پر باشد

گرافیتی به  نوعی نشانه گذاری هدفمند  توسط انسان روی سطوح مختلف اطلاق می شود,چه به در محیط های شخصی وچه در اماکن عمومی .این پدیده بیشتر در محله های کم درآمد شهری رواج دارد.این پدیده  به شکل اثری هنری , امضا یا نوشته ای خاص ظاهر می شود.وقتی این عمل بر خلاف رضایت صاحب ملک یا مسئول نگهداری آن محل یا سطح انجام گیرد جنبه   وندالیسم یا “اوباشگری ” پیدا می کند.از همین رو است که عده ای آن را جرم تلقی می کنند.تاریخ ظهور این پدیده دست کم به یونان باستان و امپراطوری روم بازمی گردد.واژه گرافیتی هم ریشه با واژه گرافیتوس یا همان چیزی است که در ادبیات تاریخ هنر به آثاری که به روش خراش دادن روی سطوح پدید آمده اند اطلاق شده است.لغت اسگرافیتو در هنر به معنی تکنیکی است که در آن با خراش دادن لایه بالاییز رنگ باعث آشکار شدن لایه زیرین و پدید آمدن نقش مورد نظر می شوند.همه این واژه های انگلیسی از لغت ایتالیایی گرافیاتو -وجه وصفی  گرافیار به معنی خراشیدن-مشتق شده اند. دیوار نگاران در گذشته و قبل از اختراع ماژیک ها و اسپری های رنگ نقوش مورد نظرشان را  با استفاده از خراش روی سطوح مختلف ایجاد می کرند .این لغت در ریشه به واژه یونانی گرافین به معنی نوشتن می رسد.اما آنچه هنوز معلوم نیست  مبدا زمانی است که واژه گرافیتی در باره این نشانه ها به کار گرفته شد.

گرافین : γραφειν

از نظر تاریخی , گرافیتی به ان نوشته ها و نشان ها یا نقوشی گفته می شود که روی دیواره  های اماکن باستانی یا خرابه ها نقش بسته اند مثل آثار موجود در دخمه های(کاتاکامب های ) رمی  و یا آثار موجود در  پامپی این واژه در گذر زمان بیه اثاری اطلاق شد که به شکلی شخصی  و بدون اجازه روی دیوار ها وسطوح موجود در اماکن عمومی و به خصوص بر دیوار پیاده رو ها  کشیده می شد.باید توجه داشت که به  نوشته های قانونی یا رسمی روی در و دیوار گرافیتی گفته نمی شد

اولین نمونه مدرن گرافیتی در شهر  افه سوس در یونان باستان (ترکیه امروزی )مشاهده شده است و بر اساس آنچه در اطلاعات توریستی شهر نوشته شده است  نوشته ای تبلیغاتی برای  یک خانه فحشا بود بوده است. این اثر  که در کناره یک پیاده روی زیبای مفروش با موزاییک و سنگ  خلق شده است یک چاپ دستی  شبیه به قلب , یک جای پا و یک عدد است. این نشان در حقیقت نشان می دهد که فرد بیننده باید چند قدم بر دارد تا به جایی برسد که معشوق ایستاده است و عددی که قیمت مورد نیاز را نیز قید کرده است.

رومیان روی دیواره معابد و یادبود های خود  با خراش گرافیتی خلق می کردند به طوری که نمونه های آن در مصر نیز دیده می شود.نقوش روی دیوار های پامپی هم به علت فوران آتشفشان وزوویوس ماندگار مانده اند و این باعث شده است که محققین دسترسی جالب توجهی به زندگی مردمان عامی و خیابانی آن زمان داشته باشند.لاتین عامیانه , فحش ها , ورد ها و جادو ها , عاشقانه ها و نظرات سیاسی اجتماعی  از جمله مواردی هستند که با مطالعه دیوار های پامپی بازگشایی می شوند.در تقابل با گرافیتی های امروزی , روی دیوار های پامپی گزین گویه هایی از ادبیات کهن (به ویژه خط اول کتاب انیاد اثر ویژیل)به چشم می خورد. این ها بیشتر بدون امضا هستند وبا انگیزه شخصی و یا برای تاثیر گذاری روی عابرین دیگر نقش شده اند.

هم عاشقان بروند به جهنم.می خواهم دنده های ونوس را خرد کنم.
با چماق  و کپل هایش را از شکل بیاندازم
اگر او می تواند قلب لطیف مرا بشکاندپ
چرا من نمی توانم به او تو سری بزنم؟
-سیل4 . 1284
ویلای هادریان در تیولی ایتالیا نمونه های بسیاری از این دست دارد.
دیوار هادریان دیواری که رومیان بین سال های 122 تا 128 میلادی به دستور امپراطور هادریان بین انگلستان و اسکاتلند ساختند و بقایای آن هنوز در میان مانده است

غلط های املایی و دستوری دیوار نوشته های مربوط به ملل گذشته نه تنهاما را از سطح سواد صاحبان این آثار اگاه می سازد , بلکه اغلب  برای دست یابی به زبان عامیانه وتلفظ های مردمی واژه ها چاره ساز بوده اند. برای مثال 83 گرافیتی  در سیل چهار 4706-85 روی ستونی که در زمان فوران آتشفشان در حال بازسازی نیز بوده است نه تنها امضا و یادبود کرسه نس -معمار بنا -بلکه امضا ونشانه گذاری اکثر کارگران و همکاران آو در ساخت بنا  به چشم می خورد .در روسپی خانه ای در سیل هفت ,12,18 و 20 بیش از 120گرافیتی دیده می شود که در آنها دیوار نویسان  از فاحشه ها تعریف و دفاع کرده اند.جالب تر آنکه در دانشکده گلادیاتوری در سیل چهار,4397 دیوار نوشته ای از گلاداتورکلادیوس کرسه نس به شکل زیر به چشم می خورد:ساسپریومپولاروم کلادیوس تراس : ” کلادیوس تراسی آه هر دختری را در می آورد.”اما این تنها یونانی ها و رومی ها نبودند که گرافیتی می کشیدند بلکه نمونه های با ارزشی از دیوار نگاره ها در سرزمین های مایایی تیکال در گواتمالا و دیگر مناطق آمریکای مرکزی و جنوبی  وجود دارد. اثار گرافیتی وایکینگ ها نیز هنوز در تپه نیوگرانج در ایرلند بر جای مانده است و ورانجیان( مردم اسکاندیناوی که در قرن نهم میلادی به روسیه کوچ کردند)رون های خود را در حاجی سوفیا در قسطنطنیه کنده کاری کرده اند.یکی از این مثال هانیز در تاریخ آمریکا , صخره نشانه ها در کناره راه اورگان موجود است

بعد تر  در زمان لشکر کشی ناپلئون به مصر ,سربازان فرانسوی نام خود را روی دیواره کوه ها می کندند

گرافیتی در دنیای مدرن

در قرن بیستم و به ویژه در زمان جنگ جهانی دوم “نوشته کیلروی اینجا بود”یکی از شناخته ترین دیو.ار نوشته های اروپا شده بود.دیوار نویس دیگری به نام “جناب چد”نیز با دو چشم و یک بینی و نوشته
“What No [scarce commodity]…?”
در دوران جیره بندی به فردی شناخته شده تبدیل شد. در این دوره به همراه پیشرفت و تجهیز صنایع جنگی هوایی , هنری نیز پدید امد که ترجمه لفظی آن هنر دماغه است. این هنر به تزیین ونشانه گذاری روی دماغه هواپیما ها می پردازد.هنر دماغه در دوران جنگ جهانی دوم به شدت رواج داشت

با شروع شهرنشینی کلان در سال های بعد از جنگ در نیمه اول قرن بیستم دسته  ها ی شهری شروع به نوشتن و علامت گذاری نام دسته ها ی خود روی دیوار های شهر کردند . “این نوشته ها همان هایی بودند که بعد ها “تگ” یا برچسب زدن گفته شدند.و دسته ها با نوشتن آنها محدوده , قلمرو و یا حضور خود را اعلام می کردند.به طوری که در یالهای پایانی قرن بیستم این روش گرافیتی به روشی کلی و آزمایش شده تبدیل شد.وهمه هنرمندان گرافیتی برای کسب شهرت , یا به  صرفا خاطر تجربه هنری  و یا به علت های دیگر از این روش نیز استفاده می کردند.اولین نمونه مستند از تگ هایی که با اسپری کشیده شده اند مربوط به ” کورن بریید” دیوارنگار فیلادلفیایی است.اسپری رنگ مهمترین وسیله مورد استفاده در گرافیتی های مدرن  به حساب می آید.

تگ نویسان یا برچسب زن ها معمولا تگ یا نام مستعار ی انتخاب می کردند که وجهی از علاقه , شخصیت یا توانایی هایشان را نشان می دهدو اغلب بیانگر تلفظ ,یا کد هایی برای انتقال اطلاعات مورد نظرشان بر می گزینندو معمولا شکل یک تگ از کنار هم قرار گرفتن چنین عنصری تشکیل می شودگاه این تگ ها به قدری پیچیده یا در هم تنیده می شوند که به آسانی بقیه قابل خواندن نیستند.بعضی از تگ ها مانندپیج تری , تو کلد و این وان جنبه ای طنز آلود دارند. بعضی تگ ها نیز معنی ضمنی یا نهفته ای را دارند کهنیاز به توجه و دنبال کردن بسیار یا بازگویی آن توسط خود هنر مند دارند.
بعضی تگ ها نیز در باره یادبود یا همدردی با شخص یا عده ای دیگر نقش می شوندو برای مثال “برای شادی روح دیوا پیکروز جی تی ال 99″این گونه تگ ها گاه به متونی بلند نیز تبدیل می شوند

رقابت در گرافیتی بیشتر به تعدد , کیفیت یا شهرت دیوار نگاران بازمی گرددوبرای مثال دیوار نگاری که کار های زیبا تر , اثر گذار تر , محبوب تر یا بیشتری نسبت به بقیه داشته باشد  از بقیه بالا تر قرار می گیرد و این در حالی است که خطرات قانونی بیشتری نیز او را تعقیب می کند.دیوار نگار های حرفه ای  برای جدی تر کردن و جذاب تر کردن اثارشان از سبک های فردی و منحصر به فرد خودشان استفاده می کنند.معمولا ترکیب کمیت و کیفیت اثار یک دیوار نگار به نوعی موفقیت به حساب می اید

در مرگ رپر هایی مثل نوتوریوس بی آی جی یا توپاک شوکور دیوار نگای های بسیاری روی دیوار ها و در فروشگاه های بزرگ به جا گذاشته شد.

بعضی دیوار ها یا سطوح به قدری زیبا طرح می شوند که معمولا دولت یا صاحبان آنها به جای پاک کردن آنها سعی می کنند تا از آن ها مراقبت کنند. مثلا نقاشی های رنگارنگی که روی حصار های چوبی رنگ نشده کشیده شوند.چراکه چهره این دیوار ها و حصار های تزیین نشده را رنگ بخشیده و زیبا می کنند.به علاوه در بیشتر شهر های مهم دنیا دیوار های آزاد یا دیوار های برنامه داری برای گرافیتی و دیوار نگاران فراهم شده است.

بعضی از گرافیتی ها دامنه بینندگان محدود و محلی دارند و بعضی دیگر سالیان سال به جا می مانند و بینندگان بسیار زیادی دارندمثلا نوشته ای ساده در باره شهر افسانه ای اوز حدود سی سال از اواخر سال 1973 روی پلی در نزدیکی کلیسای مرمون ها بر جامانده بود. دیوار نوشته مذکور با انتشار مقاله ای در خبر نامه کلیسای مورمون ها در باره این که این گرافیتی اثبات می کند که عده ای قصد مخالفت دارند به شهرت بالایی دست پیدا کرد

بیشتر انان که به گرافیتی به عنوان یک هنر می پردازند , از اینکه ان را در اختیار دسته یا عدع ای خاص قرار دهند دوری می کنند , چرا که گرافیتی یک تجربه شخصی در ارتباط اجتماعی و  گونه ای بیانگرایانه  از هنر در دل شهر و در میان مردم است . دیوار نگاران دائما در حال کار و کوشش برای پیشرفت در کارشان هستند در حالی که دسته ها فقط در محله های خودان کار می کنند و به دنبال مخاطب بیشتری نیستند..و اصولا هنری به حساب نمی آیند.

طراحی ها بیشتر تحت تاثیر و با توجه به امکانات و توانایی های هنر مند برای اجرا با کمترین زمان ممکن انجام می شوند چرا که هر چه کار زود تر تمام شود , احتمال رسیدن پلیس یا افراد دیگر , کاهش می یابد.کسانی که بین گرافیتی و تگ گذاری تفاوت قائلند , اغلب تگ ها را مربوط با دسته های هرج و مرج طلب و محلی و به نوعی اوباشگری ارزیابی می کنند و انها را عامیانه و غیر فرهنگی می دانند

بسیاری از اندیشمندان , جامعه شناسان و منتقدین هنری معاصر گرافیتی را به عنوان یک هنر پیشرو مورد استقبال قرار داده اند و در باره ارزش های هنر , ارتباطی و.. ان بحث کرده اند.به عقیده بسیاری از محققین , به ویژه در هلند و لوی انجلس , این نمونه هنر مردمی به راستی از روش های موثر در رها سازی ارتباط اجتماعی وحتی دست یابی به اهداف سیاسی است

برای جلوگیری از پاک شدن سریع گرافیتی ومحافظت از دستکاری دیگر دیوار نویسان بعضی از هنر مندان آثارشان را روی جاهایی می کشند که به راحتی قابل دسترسی نباشند . مثلا روی سقف خانه ها یا در ارتفاعات بالا تری از دیوار ها . می کشند که آنها را به کنایه از سختی کار , گیرافیتی  تلفظ می کنند.

موقعیت قانونی برای گرافیتی
گرافیتی – به ویژه در گذشته توسط بسیاری از هنرمندانی که در رشته های شناخته شده تر هنری فعالیت می کردند تحقیر می شد چرا که آن را هنری می دانستند که منحرف است  و موجب خسارت زدن به اموال عمومی و غیره می شود.بدین معنی که هنر دیوار نگاری از سطح شهری به عنوان عنصری در زیبایی اثر بهره می جوید و ان را با ابزاری مثل اسپری رنگ یا ماژیک و در اسرع زمان ممکن  به اثری هنری تبدیل می کند

در برخی شهرهای پیشرفته از نظر هنر های تصویری   به علت اهمیت اساسی هنر در شهر و کمک به پیشرفت این هنر  مسئولین شهری تصمیم به اختصاصا دیوار هایی آزاد برای نقاشی  اختیار می کنند و در هر محله دیوار هایی را آزادانه به دیوار نگار ها تخصیص می دهند تا هر چه می خواهند انجام دهند و تجربه کنند. هر چند که هنوز عده زیادی نیز با این تصمیمات مخالفند . مخالفین دیدگاه های متفاوتی دارند. برای مثال عده آن را در کاهش جنایات هنری بی تاثیر می دانند و برخی دیگر دیوار ها آزاد را با اصل گرافیتی و آزادی و استقلال هنر شهری مخالف می بینند . اما بی شک دیوار های آزاد بهترین انتخاب برای تمرین و تجربه تکنیک ها و امکانات نقاشی کردن  روی دیوار ها  هستند.
گرافیتی را  تجاوز به اموال عمومی می دانند. گرافیتی را لازم الدیلیت می دانند,همینطور آن را  نوعی احیای کیفیت زندگی یا هنری پیشرو قلمداد می کنند . عده ای نیز در مقابل گرافیتی  راه حل را اجرای تئوری پنجره شکسته ” را پیش می نهندو این تئوری می گوید اگر پنجره یک خانه را با سنگ بشکنند باید ان را به سرعت با یک پنجره سالم جایگزین کرد و هر پنجره شکسته را باید کشف کرد و تعمیر کردو تا تسلط صاحب خانه بر  عابرین یا اراذل روشن شود. به تعبیری این تئوری  ابتدایی توسط بسیاری از شهرداران شهر های بزرگ مورد آزمایش قرار گرفت و می گیرد. ” برای مثال “رادی گیولیانی” شهر دار قدیمی نیویورک این نظریه را به کار بست و یک تبلیغات سریال ضد گرافیتی در نیویورک به راه انداخت و همینطور برای هر هنر مندا گرافیتی مجازاتی  به تصویب رساند

شهردار شیکاگو ” ریچارد ام.دلی” تا انجا پیش رفت که دست به تولید دستگاهی به نام گرافیتی پاک کن زد و ان را  در 24 ساعت شبانه روز  با یک تلفن در دسترس شهرواندان قرار داد .گرافیتی پاک کن ها در حقیقت محلول جوش شیرین و آب  و حلال های دیگر را با فشار به سطوح پاشیده و هر گونه اثر و نوشته را از بین می بردند

در سال 1984 شبکه ضد گرافیتی فیلادلفیا شروع به مبارزه با وندالیسم  کرد و در نهایت به جایی رسید که برنامه نقاشی دیواری را پیاده کرد و در ان از بسیاری از هنر مندان بازاری و یا طراحان گرافیک  خواست که اثری را به صورت سفارش دولتی روی دیوار های شهر اجرا کنند . دیوار هایی که توسط نیرو های شهری مورد حفاظت بود و هر گونه نقاشی یا خسارت زدن به این اثار  جرایم سنگینی را در بر داشت

در اروپا و همینطور امریکگا در بسیاری از شهر ها کار به انجایی رسید که دسته های محلی ضد گرافیتی نیز شکل گرفت . مثلا در فرانسه گروه پروتستان های جوان که حتی دست به پاک کردن یادگاری های گذاشته شده در یک مکان تاریخی کردند و برنده جایزه نوبل باستان شناشی نیز شدند

در سال 1993 جوانی امریکایی در سنگاپور دست به رنگی کردن اتومبیل های پارک شده در خیابان کرده و از طرف پلیس سنگاپور دستگیر شد و به جرم خسارت به اموال دیگران و سرقت تابلو های ترافیک و برای چهار ماه به زندان فرستاده شد. علاوه بر مدت حبس  مبلغ یکهزار و چهارصد و پنجاه پاوند انگلیس نیز جریمه نقدی برای وی در نظر گرفته شد. اما روزنامه نیویورک تایمز مقاله ای نوشت و از مردم امریکا خواست که به این اقدام دادگاه سنگاپور  اعتراض کنند. او در نهایت به  شش ضربه شلاق و در نهایت با وساطت مسئولین دولتی سنگاپور به چهار ضربه شلاق مجازات شد

در سال 1995 شهردار نیویروک قانونی دیگر را به تصیب رساند و در ان فروختن اسپری رنگ به افراد زیر هجده سال ممنوع  شد و  فروشنگان اسپری موظف شدند قوطی های اسپری را دور از دسترس آسان مشتری و در قفسه های در بسته و قفل دار قرار دهند.
همینطور جریمه هر  نقاشی در صورت دستگیر شدن معادل 350 دلار آمریکا تعیین شد

در اوگست  سال 2004  در برتانیا عده ای از ارگان های شهری در خواست قانونی کردند که مطابق آن فروش اسپری رنگ به افراد زیر بیست سال ممنوع  شود این در حالی بود که در سال 2004 بسیاری از تبلیغات و بازی های رایانه ای فضای تصویری هود را از فضای گرافیتی و هنر های شهری  به آریه گرفته بودند  و همین باعث آن شد که مقالاتی تیز در نفی جهت گیری گرافیک بازی های رایانه ای  و تشویق وندالیسم مورد طرح قرار گرفت و در همان سال بود که 123 مقام دولتی  انگلستان از جمله تونی بلیر  دست به امضای بیانیه ای زدند که موضوع آن از این قرار بود: ” گرافیتی یک هنر نیست و ما همه تلاشمان را می کنیم تا جامعه را از شر این پدیده جنایی نجات دهیم”

مکزیک نیز در دهه نود با بحران گرافیتی مواجه شد . بحرانی که در ان حتی عده ای برای امضا زدن روی دیوار پل ها جان خود را از دست می دادند و این باعث عکس العمل جدی دولت و مسئولین با این پدیده شده و به جایی رسید که در برخی شهر های مکزیک برای  فروشگاه های اسپری قفل های اتوماتیک می گذاشتند که رفت و امد افراد را با کارت شناساییشان کنترل می کرد

در سال2006 میلادی  از طرف شهردار نیویورک حمل ماژیک ها جوهری مخصوص گرافیتی و اسپری های رنگ برای افراد زیر بیست و یک سال غیر قانونی  شناخته شد و همینطور در سال 2008دولت ویکتورین استرالیا  فروش و حمل اسپری رنگ و وسایل گرافیتی را برای افراد زیر هجده سال ممنوع و به جز نقاشی  و اثار هنری هر گونه خسارت و دیوار نویسی در مرکز شهر را ممنوع اعلام کردند

نوشته کارن رشاد
بهار ۱۳۸۷